Bát nhã:

般若

A: The wisdom.

P: La sagesse.


Bát nhã là tiếng phiên âm từ tiếng Phạn: Prajnâ hay tiếng Pali: Pannâ, phiên âm ra chữ Hán, đọc theo âm Hán Việt là Ban nhược.

Bát nhã là từ ngữ đặc biệt của Phật giáo, bao hàm nhiều nghĩa cao xa, nên người ta thường dùng tiếng phiên âm hơn là dịch nghĩa. Bát nhã gồm những ý nghĩa sau đây:

Trí huệ: Cái trí sáng về đạo lý.

Huệ là sự sáng suốt của bực thoát trần.

Thanh tịnh: Trong sạch, không nhiễm trược trần.

Minh: Sự sáng suốt, không còn mê muội hay lầm lạc.

Viễn ly: Thoát khỏi các phiền não và các oan nghiệt.

Bát nhã là cái tâm trí thoát ra ngoài Tham, Sân, Si, dứt các mê lầm, tự mình thông đạt, sáng suốt giác ngộ.

Như thế, Bát nhã là cái trí huệ cao siêu đệ nhất trong tất cả trí huệ, là thứ mà không gì sánh bằng hay cao hơn nó được. Không hiểu đạo Phật thì phát âm thành "Ban nhược".


Có ba thứ Bát nhã:

Thật Tướng Bát nhã: Cái trí sáng suốt sẵn có nơi mỗi người.

Quán chiếu Bát nhã: Cái trí sáng suốt phân biệt các pháp, loại trừ những tà chấp, vọng niệm.

Văn tự Bát nhã: Cái trí sáng suốt nhận biết cái lý cao siêu trong các kinh điển.


Sách “ Từ Ðiển Phật Học Hán Việt ( nhà xb KHXH,1992), nơi phần phàm lệ đã ghi : “ Nếu là phiên âm tiếng Phạn thì phiên âm đúng với kinh điển Phật giáo như : Bát Nhã, Tịnh độ, Nam mô... không phiên âm là Ban nhược, Tịnh thổ, Nam vô...”.

Theo dịch giả Nguyễn Duy Chính:
"... Một phần khác, trong giai đoạn sơ khởi, chúng ta chưa có những qui định thống nhất về phiên dịch, nên để nguyên chữ Hán đọc theo âm Hán Việt hay dịch ra tiếng mình. Chính vì thế, một số tên thế võ, binh khí, ám khí trở thành ngô nghê. Một số từ có tính chất chuyên môn hơn, chẳng hạn một số từ Hán Việt của Thiền tông hay Phật giáo được dịch sát theo âm nhưng lại sai nếu đối chiếu với kinh điển. Hai chữ Ban Nhược theo Hán Việt khi vào Phật giáo thì là đọc là Bát Nhã (Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh chứ không phải Ban Nhược Ba La Mật Đa)"...

Trong kho tàng ca dao của Việt Nam có bài thế này:
"Làng ta đây lễ bái lòng thành
Sao lại rước ê-a chú tiểu
Đọc "Quan Ban" bảo rằng "Dịch biểu
Tụng "Dược sư" bảo chữ "Quang Lai"
Thủy sám kinh tụng giữa ban ngày
Chữ "Bát nhã" tụng ra "Ban nhược"
(nguồn e-cadao.com)