Do Thái giáo, Ki to gíao, Thiên Chúa giáo, Chính thống giáo, Tin Lành
........................

Thằng Do Thái giáo với thằng Chính Thống giáo (orthodox) hình như là một (ra đời đầu tiên, tin vào Cựu Ước, không tin Tân Ước, xem Jesus chỉ là một trong các prophets chứ không phải God's son). Kito với Thiên chúa giáo thì là chỉ thằng Catholic. Thằng này tin cả Cựu Ước và Tân Ước (Jesus là God's son) tuy nhiên đề cao vai trò của nhà thờ và giáo hoàng. Giáo dân không được tự đọc Kinh Thánh mà phải học thông qua priest (cha cố). Thằng Tin Lành ra đời sau cùng, sáng lập bởi Martin Luther. Thằng này cũng tin cả Cực Ước và Tân Ước tuy nhiên lấy Tân Ước làm trọng. Phủ nhận vai trò của giáo hoàng. Tư tưởng quan trọng nhất là chỉ có ta và Jesus (cũng chính là God). Khuyến khích tự đọc và học Kinh Thánh (với sự giúp đỡ của mục sư - pastor). Chính bởi tư tưởng này mà lúc Tin Lành ra đời bị nhà thờ Catholic giết thảm hại. Phần lớn dân chạy sang khai phá nước Mỹ (pilgrims) là dân Tin Lành chạy trốn sự truy đuổi của nhà thờ Catholic. Tin Lành sau khi thành lập thì chia thành nhiều hệ phái nhỏ bao gồm Methodist, Lutheran, Baptist, Presbyterian, Evangelical... Khác nhau giữa các dòng này rất nhỏ chủ yếu liên quan đến vấn đề practice (hành lễ). Một nhánh nữa thờ Jesus được sáng lập ở Mỹ nhưng ko thuộc Tin Lành (thậm chí lúc mới thành lập còn bị dân Tin Lành chém giết tới số) là người Mormons. Hội này ngoài thờ Jesus (tức là tin vào Tân Ước) thì còn thờ 2 ông tổ của người Mormons là Joseph Smith Jr. và Brigham Young. Hội này lúc mới thành lập thì ở Ohio, sau bị đánh đuổi kinh quá nên chuyển về xây vương quốc ở Utah. Mormons hiện là một trong những dòng giàu có nhất nước Mỹ sở hữu ngành chế biến hạt (nuts) và nhiều công ty lớn.
---------------------------------------

Cựu Ước (Old Testament) nói về sự hình thành vũ trụ và loài người, lịch sử người Do Thái, quan hệ giữa người và God cho đến trước khi Jesus ra đời. Tân Ước (New Testament) tập trung nói về cuộc đời của Jesus, từ lúc sinh đến lúc chết. Bốn chương quan trọng nhất của Tân Ước là Mark, Mathew, Luke và John. Trong 4 người này thì Mathew và John là tông đồ của Jesus còn Mark và Luke là học giả. Bốn người này viết về cuộc đời của Jesus từ lúc sinh đến lúc bị crucified từ bốn góc độ khác nhau. Vì John và Mathew là tông đồ nên những chuyện kể trong đó mang tính eye witness. Hai bác Mark và Luke, tuy ko được eye witness nhưng claimed là viết những cái gospels này dưới sự guidance của Holy Spirit (nhà mình dịch là Thánh Thần, một trong 3 ngôi Cha, Con và Thánh Thần hay còn gọi là Trinity). Nếu bảo tóm tắn tội dung Tân Ước chỉ trong một câu thì có thể nói Tân Ước nói về cái chết của Jesus. Nói một cách khác, Jesus được God gửi xuống trần với một mục đích duy nhất là chết. Chết để rửa sạch tội lỗi cho loài người (tội gì thì xem ở Cựu Ước). Ai tin vào điều này thì lên thiên đường. Ai không tin thì mời nghe bài Lake of Fire của Nirvana :)
.................................................

Em tưởng Thiên Chúa giáo là những người theo đạo Thờ Thiên Chúa (Tiếng Anh là Christianism). Thiên chúa giáo bao gồm 2 nhánh chính là Cơ đốc giáo (Catholicism) và Tin Lành (Protestantism), và n nhánh phụ chứ ạ? Bác lại bẩu Kito với Thiên chúa giáo là Catholic em e không phải đâu ạ.
Chính thống giáo thì hình như từ lúc thằng Constantine bỏ Đại Đế Quốc La Mã sang phía Đông xây dựng Đông Đế Quốc La Mã Bizantine nó mới thành lập ạ. Đến lúc Bizantine bị Ottoman tận diệt thì các chú Nga mới nổi lên thậm xưng là toàn bộ tinh hoa của Othodox với những đồ thiêng được chuyển về Nga và tuyên bố Nga thay Bizantine trở thành trung tâm của Chính Thống Giáo.
???????
Vấn đề Việt hóa cả thôi bác Vũ. Theo tây đồn thì cứ ai tin vào Jesus Christ thì đều gọi là Christian (như vậy Christians bao gồm cả Catholic, Protestant, Mormon...). Tuy nhiên sang đến VN thì mình thì mọi người hay gọi người Catholic là dân Thiên Chúa giáo (vì dân Thiên Chúa giáo ở VN thì đại đa số là Catholic). Còn người Protestant thì mình gọi là dân Tin Lành.

Về chuyện Orthodox với chính thống giáo thì tớ ko thạo nên bên trên chỉ dám nói "hình như" thôi. Dân theo orthodox mà tớ quen thì 100% là gốc Do Thái. Về nội tình bên trong thế nào thì chắc bác phải làm một chuyến xuống Silicon Valley thăm bác Gúc mà hỏi vậy :)
---------------------------------------