Tính cách người Hà Nội

Có hay không một “tính cách người Hà Nội”? (4/11/2006 11:31:00 AM)

(Hanoinet) Trước khi nói đến tính cách Hà Nội, thiết tưởng cần xác định: Người Hà Nội, họ là ai? Trong sách "Phỏng vấn người Hà Nội" của nhà báo Phan Hoàng, phần lớn đó là các danh nhân quê ở nơi khác, thành danh ở thủ đô. Tôi quê ở Sơn Tây cũ nhưng sống ở Hà Nội từ năm 1956, cũng tự nhận là người Hà Nội. Nói ngắn gọn, theo tôi, "người Hà Nội" là những ai đã sống ở đất Hà Nội khoảng trên dưới 30 năm, nói như cách nói của các nhà xã hội học là một vòng đời của một thế hệ.

Tính cách hiểu nôm na là tính nết, tính tình, là tổng hợp nếp nghĩ, nếp cảm, nếp làm, nếp ứng xử tương đối ổn định của số lớn những người bình thường. Cái khó của khảo sát tính cách một cộng đồng dân cư trên một vùng đất không chỉ là tìm hiểu những nét riêng như khẩu vị mà còn phải tìm được những nét đậm nhạt, nổi trội, đặc trưng và dễ nhận biết của một quần cư. Tôi xin cố gắng nêu đôi điều cảm nhận, suy ngẫm, quan sát và sơ kết, tóm lược về những nét phác thảo tính cách của người Hà Nội:

Chất trí tuệ, văn hiến, hàn lâm, có lẽ là nét tính cách nổi bật và đáng quý hơn cả trong thời đại kinh tế tri thức, không chỉ thể hiện ở các văn bia, các giải thưởng mà còn ở sự đầu tư cho con cái học hành, ở trình độ dân trí. Nhưng có lẽ do tệ tầm chương trích cú, sách vở, quen thi trường hơn thương trường nên sự học nặng về hàn lâm, học để thi cử, đỗ đạt nên trở thành nặng nề cho đến hôm nay.

Chất tài hoa, tài tử, với người Hà Nội dường như không chỉ là đa tài, đa cảm mà còn đa tình với cảnh, người, con vật và đồ chơi. Ai cũng có ít nhiều tài vặt, làm cái gì cũng khéo, nói năng lưu loát, có đầu óc thẩm mỹ.

Chất hào hoa, phong nhã không chỉ trong cử chỉ, đi đứng mà còn cả trong lời ăn tiếng nói. Lịch lãm, từng trải, ung dung, thư thái, nhàn tản, chậm rãi có lẽ là nét đặc sắc hơn cả.

Chất kẻ sĩ ở người Hà Nội, dù là ít học hay bậc thức giả đều dễ nhận ra một đôi nét của nhà nho quân tử, kẻ sĩ: Hơi ngang tàng, hơi ngông, tự trọng, không luồn cúi, hay lý sự, coi nhẹ danh vọng, uyên bác, lịch lãm thanh tao, khái tính, không mưu mô, ác tâm.

Tính hoà đồng vì sống ở nơi hội tụ mọi cái hay, cái dở của mọi miền nên người Hà Nội ít mắc bệnh địa phương chủ nghĩa, ít kỳ thị, phân biệt đối xử, dễ thích nghi với cái lạ, cái khác, nhưng khó bị hoà tan, đánh mất bản sắc riêng.

Tính chừng mực, trung dung, vừa phải, ít rơi vào cực đoan, quá khích, thái quá cũng là điểm nổi bật, chính vì thế nên khó lôi kéo, chinh phục, chi phối, kích động người Thăng Long.

Cũng thấy rõ ở người Hà Nội tính tế nhị, nét tinh tế, kín đáo, ít khi làm phật lòng người khác, hoà nhã, mềm mỏng. Vẻ đẹp của tà áo dài, của nếp suy tư trầm lắng, sự hay suy nghĩ của người già, của mùi dạ hương thoang thoảng, của cách bài trí nội thất, của cách chào mời bán hàng trên phố cổ... có lẽ là nét độc đáo nhất.

Tính bền bỉ, bền chí, chịu thương chịu khó cũng là nét đáng quý. Tuy nhiên, nhiều khi lại đi kèm với tính cam chịu, nhẫn nhục, đó là nét tiêu cực cần sửa dần khi dân chủ hoá đời sống công dân.

Bên cạnh đó, có thể nêu lên một vài nét tiêu cực trong tính cách Hà Nội như: ngại thay đổi, phá cách; quen làm cái vừa, cái nhỏ, khó hợp tác với nhau; vẫn có tính ỷ lại, trông chờ kẻ khác...

Theo tôi, có thể khẳng định: Có một tính cách Hà Nội. Sau 20 năm đổi mới, tính cách Hà Nội đã hình thành và đang định hình ngày một rõ nét. Đây không chỉ là một khái niệm, một kiểu người, một phong cách mà còn là một thương hiệu trong thập kỷ tới.



TS Đức Uy (Hội Tâm lý giáo dục Hà Nội)